Radyo frekans bantları yüksek frekanslı devrelerin ve sistemlerin daha kolay sınıflandırılabilmesi için oluşturulmuştur. Bazı kaynaklarda radyo tayfı1 (radio spectrum) olarak da tanımlanıyor. Farklı kuruluşların farklı tanımlamaları vardır. International Telecommunication Union (ITU), IEEE ve NATO standartları sıklıkla kullanılmaktadır. Ancak son yıllarda IEEE’nin elektronik standartların oluşturulmasında daha etkin hale gelmesi ve dünya çağında büyümesiyle birlikte IEEE standartları başta akademik çalışmalar olmak üzere ticari ürünlerde de daha sık karşımıza çıkmaktadır.
ITU standartları dalga boyuna göre oluşturulmuştur. Örnek olarak HF bandı 100 m - 10 m aralığındaki dalga boyunda işaret eder ve frekans eşdeğeri de 3-30 MHz’dir. Her adımda dalga boyu 10 kat küçülür ve frekans da 10 kat artar. ITU standartlarından olan HF, VHF ve UHF bantları uygulama tanımlarında sıklıkla kullanılmaktadır (Tablo 1). Ancak SHF bandının çok geniş bir uygulama yelpazesi olmasından dolayı daha ayrıntılı bir tanımlama ihtiyacı doğmuştur.
HF bantları RFID sistemlerinde, kısa dalga telsiz haberleşme sistemlerinde ve amatör radyocular tarafından sıklıkla kullanılmaktadır. VHF bantları FM radyo yayınlarında ve kara-hava-deniz telsiz haberleşme sistemlerinde sıklıkla kullanılmaktadır. UHF günlük kullanımda en çok karşımıza çıkan banttır. Modern telsiz iletişim sistemleri (cep telefonu, bluetooth, WiFi, Zigbee), mikrodalga fırınlar, yön bulma sistemleri (GPS, Glonass, vb) ve uydu radyo yayınları UHF bandı içerisindedir. SHF bandı uydudan televizyon yayıncılığında, modern radarlarda ve telsiz iletimde karşımıza çıkmaktadır. Özellikle 5G gibi yeni nesil telsiz haberleşme sistemlerinin SHF bandı içerisinde yer alacak olması bu bandı öne çıkarmaktadır.
IEEE standartlarının en önemli üstünlüğü çok kullanılan 1-20 GHz bant aralığında daha ayrıntılı sınıflandırma sunmasıdır. Genelde akademik çalışmalarda çarşımıza çıkmaksa da birçok firma ürünlerini tanımlarken IEEE standartlarını kullanmaktadır. Asıl olarak radar bantlarını tanımlamak amacıyla hazırlanmış olsa da haberleşme sistemlerinin tanımlanmasında da sık sık kullanılmaktadır [1].
Bu standartlara ek olarak dalga kılavuzu bantlarını tanımlamak için de sınıflandırma yapılmıştır. Pek sık karşılaşılmasa da özellikle yarıiletken teknolojilerinin gelişmesiyle beraber çok yüksek frekanslı tümdevrelerin sınıflandırılmasında ara sıra kullanılmaktadır:
V-bant sıklıkla noktadan noktaya iletişimde kullanılır. Radyo bağlantı (radio link) da denilen bu sistemlerde alıcı ve verici antenleri karşılıklı olarak birbirini görecek şekilde konumlandırılır. Bu sayede yüksek kazançlı antenlerle çok yüksek veri hızlarına erişilebilir. Fiber-optik kablo döşemenin mümkün olmadığı ya da geçici olarak yüksek hızda veri aktarmanın gerekli olduğu durumlarda sıklıkla tercih edilir.
W-banttaki işaretler 2.7mm ile 4mm arasında dalga boyuna sahiptir. Otomotiv radarlarında, uydu haberleşmesinde, astronomi uygulamalarında ve sıklıkla savunma sanayi uygulamalarında kullanılmaktadır.
D-bant 2,7 mm ile 1,8 mm dalga boyu arasındaki işaretleri tanımlar. Bu bantlardaki en dikkat çeken uygulama radyo bağlantı sistemleridir. 5G sistemlerinde baz istasyonları arası telsiz haberleşme için uygun olduğu düşünülmektedir ve birçok büyük firma tarafından bu konuda önemli araştırmalar yürütmekte ve testlere devam etmektedir. Bu banttaki en önemli sorunlardan birisi yarıiletken teknolojilerindeki kısıtlardır. Transistörlerin kazançlarının düşük olması, tümdevre ve anten arasındaki bağlantıların kayıplı olması başlıca sorunlardır. Ancak diğer bantlar gibi yoğun bir şekilde kullanılmadığından dolayı bant içinde kullanıma uygun alan olduğu için D-bant ilgi çekmektedir.
[1] IEEE 521-2002 - IEEE Standard Letter Designations for Radar-Frequency Bands
Dipnotlar:
(1) Tayf: Arapça; görüntü, hayalet, ruh (Türk Dil Kurumu Sözlüğü)
(2) İkinci Dünya Savaşı sırasında atış kontrol sistemlerinde X-bant kullanılıyormuş. Kullanıcı panelinde çarpı şeklinde bir işaret olduğu için isminin buradan geldiği söyleniyor.
(3) Kurz: Almanca kısa demektir.
